W poprzednim eseju pisałem o tym, jak w miarę postępu industrializacji i urbanizacji poczucie ludzkiego ciała stopniowo zanikało — oraz jak w odpowiedzi na ten proces pojawiły się takie ruchy jak osteopatia, technika Alexandra czy pedagogika Steinera.

Podobny nurt pojawił się w Japonii pod koniec XIX i na początku XX wieku, choć jego tło historyczne było nieco inne niż w Europie.

Od 1639 do 1853 roku Japonia prowadziła politykę znaną jako sakoku — „zamknięty kraj” — odcinając się niemal całkowicie od kontaktów z zagranicą przez 214 lat. W 1853 roku podpisano z Stanami Zjednoczonymi traktat o pokoju i przyjaźni, a kraj otworzył swoje porty. Po krótkiej wojnie domowej system feudalny upadł w 1868 roku, a w 1869 ustanowiono nowy, scentralizowany rząd z cesarzem jako głową państwa. Rok 1869 uznawany jest dziś za prawdziwy początek nowoczesnej Japonii.

Utworzenie w 701 roku pierwszego scentralizowanego państwa japońskiego opartego na chińskim systemie prawa, powstanie rządu Meiji w 1869 roku oraz klęska Japonii w wojnie na Pacyfiku w 1945 roku — to trzy wielkie punkty zwrotne w historii Japonii. Jednakże, jak się często podkreśla, najgłębsze kulturowe pęknięcie nastąpiło w okresie restauracji Meiji.

Narodziny pojęcia „wychowania fizycznego”

Nagła transformacja polityczna Japonii miała ogromny wpływ na wszystkie aspekty życia. Wcześniej jednostka była definiowana w ramach wspólnoty lokalnej; w nowoczesnej Japonii zaczęła być postrzegana jako członek państwa narodowego. W obliczu imperialnych ambicji zachodnich mocarstw Japonia sama zaczęła szybko się militaryzować.

Wraz z tym procesem dramatycznie zmienił się japoński obraz ciała: każdy obywatel należał teraz do państwa, które pragnęło szkolić, mobilizować i standaryzować swoich ludzi. To właśnie w tym kontekście po raz pierwszy w Japonii pojawiły się nowoczesne pojęcia edukacji, szczególnie wychowania fizycznego.

Przed tym okresem pojęcie „wychowania fizycznego” w ogóle nie istniało. Co więcej, mówi się, że zwykli ludzie nawet nie potrafili biegać — umiejętność ta zarezerwowana była dla wyszkolonych wojowników i posłańców. Sceny bitew w filmach osadzonych w epoce wojen feudalnych często przedstawiane są dramatycznie, ale w rzeczywistości walki przebiegały znacznie wolniej, bardziej powściągliwie. Prawdziwie realistyczne ujęcie wydawałoby się zapewne dość spokojne i pozbawione akcji.

Nie istniało również samo pojęcie „treningu ciała”. Wierzono raczej, że to praca kształtuje ciało. Sprawność potrzebna do wykonywania zawodu rozwijała się naturalnie w toku pracy, a siła przekraczająca tę potrzebę była zbędna. Oczywiście nie znano pojęcia treningu siłowego.

Tradycyjna Japonia ceniła nie brutalną siłę mięśni, lecz ruch kości oraz użycie ciała skoncentrowane w hara — w centrum brzucha. Mówi się, że pierwszym, który wprowadził do Japonii hantle i zachodnie metody ćwiczeń, był sir Ernest Mason Satow, brytyjski dyplomata, znany również jako twórca podstaw japonistyki na Zachodzie.

Stare i nowe

Zawsze, gdy coś nowego wchodzi do kultury, coś starego zostaje wypchnięte.
W kraju takim jak Japonia, gdzie wieki izolacji pozwoliły kulturze rozwijać się niezależnie, tradycyjne formy zostały głęboko zakorzenione. Dlatego gdy kraj nagle otworzył swoje granice, dominujące wzorce świata zewnętrznego gwałtownie napłynęły, zmiatając wiele z tego, co istniało wcześniej. Jednocześnie — co naturalne — pojawiły się także ruchy oporu wobec tej fali.

W okresie gwałtownej westernizacji i militaryzacji ery Meiji i Taishō narodziły się inicjatywy mające na celu ocalenie tradycyjnej kultury. W sztuce uczestniczył w nich Okakura Tenshin, którego Księga herbaty (The Book of Tea) zdobyła światowe uznanie. W tym samym czasie, jako odbicie społecznych napięć, powstały nowe ruchy duchowe, takie jak Ōmoto-kyō, które stopniowo zyskały również znaczenie polityczne.

W sferze myśli Daisetz Teitarō Suzuki wprowadzał filozofię zen do Ameryki, a jego przyjaciel Nishida Kitarō tworzył oryginalną filozofię opartą na bezpośrednim doświadczeniu. W dziedzinie ciała Haruchika Noguchi ukuł pojęcie seitai („naturalna równowaga ciała”), a Harumichi Hida opracował własną Metodę Hidy wzmacniania ciała.

Jeśli na Zachodzie nowe podejścia do ciała powstały w reakcji na industrializację i życie miejskie, to w Japonii zrodziły się one z zamętu wywołanego gwałtowną westernizacją i presją nowoczesnego państwa militarnego. Prace Okakury, Suzukiego, Nishidy, Noguchiego i Hidy można postrzegać jako ruchy ludowe dążące do przywrócenia wewnętrznej witalności człowieka — w cichym sprzeciwie wobec upadku tradycji i naporu nowoczesnego racjonalizmu.

Meridian Shiatsu, które dziś praktykuję, choć rozwinęło się nieco później, bez wątpienia należy do tego samego nurtu.

Jak więc doszło do systematyzacji i uformowania Meridian Shiatsu?

Temu poświęcony będzie następny esej.