„Ciało jest jednością; struktura i funkcja pozostają we wzajemnej zależności; ciało posiada mechanizmy samouzdrawiania.”
To w roku 1892 A.T. Still, autor tych słów, założył American School of Osteopathy i stworzył osteopatię jako nowy system terapeutyczny. Mniej więcej w tym samym czasie w Londynie F.M. Alexander rozwijał metodę, która później stała się znana jako Technika Alexandra. Kilka dekad później w Stuttgarcie Rudolf Steiner otworzył pierwszą szkołę waldorfską (Freie Waldorfschule), rozpoczynając edukację opartą na antropozofii.
Te nurty, które można by nazwać ponowną edukacją o ciele, pojawiły się niemal równocześnie na całym świecie w krótkim okresie od końca XIX do początku XX wieku. Co było przyczyną tego zjawiska?
Ciało wyobcowane
Jednym z głównych czynników był gwałtowny postęp industrializacji. Silniki parowe, krosna i produkcja fabryczna utrwaliły się na dobre, a niezliczeni robotnicy wykonywali pracę mechaniczną. W ramach systemu Taylora — tak zwanej naukowej organizacji pracy — efektywność stała się najwyższą wartością, a ruchy ludzkiego ciała analizowano i rozkładano na sekundy. Ciało przestało podążać za rytmem natury, a zaczęło podporządkowywać się rytmowi maszyny.
Urbanizacja również odegrała kluczową rolę. Wraz ze zmianą warunków pracy ludzie masowo migrowali do miast. Miasta oświetlone elektrycznością, poruszane pociągami, otoczone drukiem, reklamą i kulturą masowej konsumpcji, stały się przestrzeniami przesyconymi bodźcami wzrokowymi. W takim środowisku zmysły pozawzrokowe — dotyk, słuch, węch, a także całościowa wrażliwość cielesna — ulegały stopniowemu stłumieniu.
Socjolog Georg Simmel, analizując życie miejskie w swoim eseju Wielkie miasto i życie umysłowe, opisał, jak mieszkańcy metropolii, przytłoczeni nadmiarem bodźców, stają się „człowiekiem zblazowanym” — istotą obojętną i znieczuloną.
Druga połowa XIX wieku była również okresem triumfu medycyny nowoczesnej. Bakteriologia L. Pasteura, fizjologia Claude’a Bernarda oraz sukces pozytywizmu anatomicznego osiągnęły wówczas szczyt. Życie interpretowano redukcyjnie jako proces fizykochemiczny, a chorobę postrzegano jako usterkę maszyny, którą należy naprawić. Mechanistyczny obraz życia stał się dominujący.
W ten sposób postęp cywilizacji nowoczesnej stopniowo oddalał człowieka od własnego ciała, czyniąc je zewnętrznym elementem aparatu produkcji. A jednak właśnie w tym procesie zaczęło kiełkować przeciwne dążenie — próba odzyskania samego życia.
Działania A.T. Stilla, F.M. Alexandra i R. Steinera można rozumieć jako akty reintegracji w epoce, gdy ciało ulegało alienacji. Ich wysiłki na rzecz ponownego zjednoczenia ciała nie były tylko reformami terapeutycznymi czy edukacyjnymi, lecz głęboką odpowiedzią na dualizm duszy i ciała, jaki wytworzyła nowoczesność. Ich praca to wynik woli, by znów traktować życie jako całość — by przywrócić światu żyjące ciało.
Od maszyny do algorytmu
Sto lat minęło od epoki wyobcowanego ciała i ruchów mających na celu odzyskanie utraconej podmiotowości ciała. W jakim świecie żyjemy dziś?
Rytm dawniej narzucany przez maszyny został zastąpiony rytmem algorytmów.
Wszystkie informacje zostały zdigitalizowane; algorytmy analizują je i działają jako substytuty naszych myśli, decyzji i upodobań.
Jeśli cywilizacja przemysłowa XIX wieku dokonała eksternalizacji ciała, to cywilizacja informacyjna XXI wieku dokonuje eksternalizacji świadomości.
Jakiego rodzaju ruch jest więc dziś potrzebny w obliczu tej nowej formy alienacji?
Nigdy wcześniej pojęcia takie, jak uważność (mindfulness) czy duchowość (spirituality), nie były tak powszechnie znane na całym świecie. Być może jest to głęboko intuicyjna próba odzyskania utraconego centrum świadomości. A jednak w momencie, gdy te praktyki zostają ponownie zinstytucjonalizowane jako „metody” czy „produkty”, stajemy przed nową postacią wyobcowania.
Pytanie, które naprawdę należy dziś zadać, brzmi nie: jak odzyskać świadomość, lecz:
jak świadomość może oddychać i żyć jako ciało w świecie?
Reintegracja świadomości
W roku 1900 Max Planck ogłosił swoją hipotezę kwantową. Ponad sto lat później mechanika kwantowa zaczyna wkraczać w domenę życia.
Nowa dziedzina, zwana biologią kwantową, próbuje wznieść pytanie „Czym jest życie?” na nowy poziom — taki, który nie jest ani czysto materialny, ani czysto mentalny. Biologia kwantowa ukazuje, że życie nie jest zbiorem odizolowanych struktur, lecz samą siecią relacji — wzajemnie oddziałujących, rezonujących i współpowstających. W tej wizji ciało i świadomość nie są już dwiema odrębnymi kategoriami, lecz różnymi aspektami jednej informacyjno-wibracyjnej sieci istnienia.
Bez względu na to, jak burzliwe było minione stulecie, ciało — jako środowisko, które podtrzymuje nasze istnienie — pozostaje niezmiennie obecne. To, co się zmieniło, to nasza relacja z tym środowiskiem, ze światem, z naszym własnym ciałem.
Idee myślicieli, którzy sto lat temu próbowali ponownie zintegrować ciało, odnajdują dziś swoje nowe znaczenie — w świetle współczesnej nauki — jako próba reintegracji świadomości.
Być może właśnie teraz nadszedł moment, by każdy z nas powrócił do najbardziej podstawowych pytań:
Czym dla ciebie jest ciało?
I gdzie, twoim zdaniem, zamieszkuje twoja świadomość?
Stawić czoła tym pytaniom nie tylko myślą, lecz całym żyjącym ciałem — czuję, że to właśnie jest najbardziej palący temat naszej epoki.
*Nowy nurt refleksji nad ciałem pojawił się także w Japonii na przełomie XIX i XX wieku.
Jego charakter był nieco inny niż ten, który rozwijał się na Zachodzie, lecz stanowił część tego samego, szerszego przebudzenia. W rzeczywistości tworzy on historyczną linię, która prowadzi bezpośrednio do praktyki Meridian Shiatsu — pracy z ciałem opartej na meridianach, którą rozwijam w moim studiu.
O tym związku opowiem szerzej w następnym eseju.
Grid
Renesans ciała
Od substancji do relacji
O co chodzi z „zen”?
Podział i świadomość
